قبول داریم که وضوء از نظر بهداشتی کاری معقولی می باشد و برای شادابی و طراوت روح و سلامتی بدن بسیار موثر است. اما دست ها را به خاک سراسر آلوده زدن و بعد آن ها را به صورت و چشم ها مالیدن از جهت بهداشتی کار غیر معقولی به نظر می رسد. اسلام که به نظافت و بهداشت اهمیت می دهد، چرا تیمم را جایز می داند؟

1- خود تیمم یکی از عبادات محسوب می شود، زیرا انسان پیشانی خود را که شریف ترین عضو بدن او است با دستی که بر خاک زده، لمس می کند تا فروتنی و تواضع خویش را در پیشگاه حضرت حق آشکار سازد. همان طوری که در سجده نماز این عمل انجام می شود.

در واقع شخصی که تیمّم می کند، می گوید خدایا! پیشانی من و همچنین دست های من در برابر تو تا آخرین درجه خاضع و متواضعند. بنابراین تیمم در پرورش روح تواضع و عبودیت و شکرگزاری در بندگان اثر مثبت می گذارد.

2- اسلام استفاده از خاک را در تیمم برای نماز در صورت اضطرار و نبودن آب و عدم امکان وضوء جبیره تجویز نموده است. بر همین اساس امام رضا علیه السلام فرمود: « انّ التیمم غسل المضطرّ و وضوء ه »

تیمّم به جای غسل و وضوء در انسان مضطر و کسی که چاره ای ندارد می باشد. ¹

3- اسلام هر خاکی را برای تیمم جایز نمی داند، لذا خداوند حکیم می فرماید: «… فتیمموا ضعیداً طیباً…»

(اگر دسترسی به آب نداشته باشید) در این موقع با خاک پاکیزه ای تیمم کنید. ²

قرآن می فرماید: تیمم روی خاک ( یا چیزهای دیگری که روی سطح زمین قرار گرفته) انجام گیرد. زیرا خاک هایی که در سطح زمین اند در معرض تابش آفتاب هستند و مملو از هوا و باکتری های میکروب کش است. اگر تیمم در چنین خاکی پاکیزه انجام شود، نه تنها مضرّ نیست، بلکه آثار مذکور را هم خواهد داشت.

در همین مورد امام صادق علیه السلام فرمود: « نهی امیرالمومنین علیه السلام ان یتیمم الرّجل بتراب من اثر الطرّیق »

امیرالمومنین علیه السلام از تیمم کردن به روی خاک های آلوده که در جاده ها است، نهی فرمود. ³

4- همانطوری که اشاره شد، امروز ثابت شده که خاک به خاطر داشتن باکتری های فراوان می تواند آلودگی ها را از بین ببرد. این باکتری ها که کار آنها تجزیه کردن مواد آلی و از بین بردن انواع عفونت ها است، معمولاً در سطح زمین و اعماق کم که از هوا و نور آفتاب بهتر می توانند استفاده کنند فراوانند. به همین دلیل هنگامی که لاشه های حیوانان و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاک دفن شود، و همچنین مواد آلوده گوناگون که روی زمین ها می باشد، در مدت نسبتاً کوتاهی تجزیه شده و بر اثر حمله باکتری ها کانون عفونت از هم متلاشی می گردد.

اگر این خاصیت در خاک نبود، کره زمین در مدت کوتاهی مبدل به یک کانون عفونت می شد. اصولاً خاک خاصیتی شبیه مواد (آنتی بیوتیک) دارد و تأثیر آن در کشتن میکروب ها فوق العاده زیاد است.

مورد امام صادق علیه السلام فرمود: « نهی امیرالمومنین علیه السلام ان یتیمم الرّجل بتراب من اثر الطرّیق» امیرالمومنین علیه السلام از تیمم کردن به روی خاک های آلوده که در جاده ها است، نهی فرمود

5- خاک درمانی و بهبود بعضی امراض را با خاک در دنیا معمول بوده است. از جمله «جالینوس» بیماری های دیسانتری ⁴ ، بواسیر و برخی امراض گوارشی و نیز « دیوسکورید » پزشک مخصوص نرن، سوختگی ها، باد سرخ ، نقرس. ⁵ و مسمومیت های مخصوص گزیدن حیوانات را به خاک درمانی توصیه می کردند.

در کشور خودمان زنبور زدگی را با خاک و یا سرکه و یا آب انگور درمان می کردند. در همین اواخر «ادلف ژوست» خاک درمانی را معمول می داشت و «پروفسور ژولیوس استامف» مبتلایان به وبا را با خاک رس درمان می کرد و دادن خاک رس در بیماری های پوستی، دیسانتری و حصبه از کارهای اوست.

به علاوه عناصر موجود در خاک هر کدام برای درمان نوعی از بیماری است. چنانچه سیلیس در درمان مرض سل و تصلب شرائین، آهک در درمان استخوان بندی و منیزیم در درمان سرطان موثر بوده است. حتی بعضی از حیوانات مانند موش با خوراندن گل رس درمان شده اند و به عقیده « دکتر شال » گل رس در درمان برخی. بیماری ها اثر خوبی دارد. ⁶

6- تیممی که اسلام جایز دانسته، مالیدن خاک به چشم و صورت نیست، بلکه مس دست به پیشانی است. حتی بهتر است بعد از زدن دو دست روی خاک، دست ها را بتکانند تا گردها بریزد.

7- در تیمم لازم نیست خاک باشد، می توان روی سنگ هم تیمم کرد. ⁷

پی نوشت ها:

1- بحارالانوار، ج 81، ص 148.

2- مائده /6.

3- تفسیر نمونه، ج 4، ص 290، وسائل الشیعه، ج 2، ص 969.

4- دیسانتری = اسهال خونی، بیماری واگیر.

5- ورم و درد شدید در پا و بند انگشتان.

6- جهت اطلاع بیشتر به تفسیر نمونه، ج 3، ص 4000- اولین دانشگاه و آخرین پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، ج13، ص 83 تا 93 مراجعه فرمائید.

7- به توضیح المسائل مراجع عظیم الشان تقلید مراجعه فرمائید.